Հայկական Հանրագիտարան

Ջրածին

H₂

Ջրածինն անգույն, անհոտ, անհամ գազ է: Ամենատարածված քիմիական տարրն է Տիեզերքում. կազմում է աստղերի և Արեգակի զանգվածի մոտ կեսը, Արեգակի մթնոլորտի 84 %-ը, միջաստղային միջավայրի և միգամածությունների հիմնական մասը: Աստղերի ընդերքում ջրածնի ատոմների միջուկները վերածվում են հելիումի ատոմների միջուկների (ջերմամիջուկային սինթեզ), և անջատվում է մեծ քանակությամբ էներգիա: Ջրածնի պարունակությունը երկրակեղևում 0,15 % է, ընդհանուր պարունակությունը Երկրի վրա՝ 1 %: Ջրածինը Երկրի վրա ազատ վիճակում հանդիպում է հազվադեպ՝ որոշ հրաբխային և այլ բնական գազերում, օդում՝ 10-4%: Մթնոլորտի վերին շերտերում ջրածնի պարունակությունը շատ ավելի մեծ է, մերձերկրյա տարածությունում առաջացնում է Երկրի պրոտոնային ճառագայթումային գոտին: Ջրածինը մտնում է ամենատարածված նյութի՝ ջրի (11,19% ըստ զանգվածի), ինչպես նաև քարածխի, նավթի, բնական գազերի, կենդանական ու բուսական օրգանիզմների բաղադրության մեջ:
Բնական ջրածինը բաղկացած է պրոտիում (¹H) և դեյտերիում (²H) կամ D կայուն իզոտոպներից: Բնական ջրածինն աննշան քանակներով պարունակում է նաև ճառագայթաակտիվ՝ գերծանր ջրածին՝ տրիտիում (³H) կամ T, որը սինթեզվում է մթնոլորտի վերին շերտերում՝ տիեզերական նեյտրոնների և ազոտի փոխազդեցությամբ: Ծանր ջրածնի (D) պարունակությունը օվկիանոսների վերին շերտերում ավելի մեծ է, քան մթնոլորտային տեղումներում և սառցադաշտերում:
Ջրածնի մոլեկուլը երկատոմ է: Ատոմական ջրածինը քիմիապես ակտիվ է, մոլեկուլայինը՝ համեմատաբար պասսիվ: Ոչ մետաղների հետ ջրածինն առաջացնում է գազային միացություններ: Ջրածինն այրվում է՝ մեծ քանակությամբ ջերմություն անջատելով: 2 ծավալ ջրածնի և 1 ծավալ թթվածնի խառնուրդը պայթուցիկ է և կոչվում է շառաչող գազ: Բարձր ջերմաստիճաններում ջրածինը միանում է ալկալիական և հողալկալիական մետաղներին՝ առաջացնելով մետաղների հիդրիդներ:
Ջրածին իոնի (H⁺) կամ այլ ատոմի հետ բևեռացված կապով միացած ջրածնի ատոմի մասնակցությամբ իրականանում է ջրածնական կապը, առանց որի Երկրի վրա գոյություն չէին ունենա հեղուկ ջուրը, սպիտակուցները, հետևաբար և կյանքը:
Ջրածինը հիմնականում օգտագործվում է ամոնիակ ստանալու համար, որը ելանյութ է ազոտական թթվի, ազոտական պարարտանյութերի արտադրության մեջ: Ջրածինն օգտագործվում է նաև սպիրտների, արհեստական հեղուկ վառելանյութերի, ճարպերի ջրածնավորման, օդերևութաբանական զոնդեր, օդապարիկներ և դիրիժաբլներ լցնելու (հելիումի խառնուրդով) համար: Ջրածնաթթվածնային այրիչներն օգտագործում են մետաղները զոդելու և կտրելու համար:

Ջրածնային ռումբ
Ջրածնային ռումբը մեծ ավերիչ ուժով զենք է: Նրա գործողությունը հիմնված է որպես միջուկային լիցք ծառայող ջրածնի տրիտիում և դեյտերիում իզոտոպներ պարունակող քիմիական խառնուրդում ընթացող ջերմամիջուկային սինթեզի վրա, որի ընթացքում ակնթարթորեն անջատվում է վիթխարի քանակությամբ էներգիա: Ջրածնային ռումբի (ինչպես նաև բոլոր միջուկային ռումբերի) պայթյունի ժամանակ ավերիչ ազդեցություն են գործում հարվածային ալիքը, լուսային ճառագայթումը, թափանցող ճառագայթումը և ճառագայթաակտիվ վարակումը:
Առաջին ջրածնային ռումբը փորձարկվել է 1953 թ-ին ԽՍՀՄ-ում:

Ջրածնի հայտնաբերման պատմությունից

Ջրածինն առաջինն ստացել ու հետազոտել է անգլիացի գիտնական Հ. Կավենդիշը 1776 թ-ին: Ցինկի ու երկաթի կտորների վրա աղաթթու կամ ծծմբական թթու լցնելիս նա նկատել է, որ անջատվում է ինչ-որ գազ: Այդ գազը երբեմն այրվում է հանգիստ, երկնագույն բոցով (որին անվանել է «այրվող օդ»), իսկ երբեմն՝ պայթյունով՝ առաջացնելով ջուր: 1787 թ-ին ֆրանսիացի քիմիկոս Ա. Լավուազիեն կատարել է հակառակ փորձը՝ ջրից ստացել է «այրվող գազը» և այն դասակարգել է քիմիական տարրերի շարքն ու անվանել ջրածին՝ այսինքն՝ ջուր ծնող:

↑Դեպի վեր

Ջոուլ Ջեյմս Պրեսկոտ

Ջրային մարզաձևեր

	and	99999	99999	Ձ
	and(	99999	99999	Ղ
	and(	99999		Ճ
	" and	99999	conve	Մ
	" and	99999	s3	Յ
	"/*--	99999	s3	Ն
	"/*--	99999	s3	Շ
	-0	99999	Ա	Ո
	-0	99999	Բ	Ոու
	-0	99999	Գ	Չ
	/--	99999	Դ	Պ
	/--	99999	Ե	Ջ
	0	99999	Զ	Ռ
	0	99999	Է	Ս
	0	99999	Ը	Վ
	0	99999	Թ	Տ
	0	99999	Ժ	Ր
	0	99999	Ի	Ց
	0	99999	Լ	Փ
	1	99999	Խ	Ք
	1	99999	Ծ	Օ
	9999	99999	Կ	Ֆ
and	9999/	99999	Հ